TurnLab Stil de Tijd 2019
resultaten, ideeën en doorgaand onderzoek
8 creatieve en ondernemende makers, ontwerpers en kunstenaars, waaronder mensen met dementie werken 10 maanden lang aan het ontwikkelen van ideeën, projecten en plannen.
Zij keren de bestaande manier van denken en handelen rondom de tijd en verandering in het algemeen en dementie in het bijzonder om.
Samen gaan zij op zoek naar praktische en inspirerende vormen waarin nieuwe ideeën worden gepresenteerd, getest en verbeterd.
Ervaren matchmakers, onderzoekers en verbinders coachen en adviseren de deelnemers.
Er ontstaan nieuwe samenwerkingen, partnerschappen en dwarsverbanden met wetenschap, media, kunst, de zorg en het bedrijfsleven.
Iedere deelnemer krijgt deskundige begeleiding bij het opbouwen van een brede achterban en gerichte partnerschappen. Zo voorzien we de plannen van financiële en praktische onderbouwing.
De projecten
Laat Bloeien Festival
Een festival door en voor ouderen met als motto; nooit te laat voor een eerste keer
TurnLab-project van Tamara Roos in samenwerking met Circus Engelbregt
Laat Bloeien is het festival voor en door ouderen met als motto: Het is nooit te laat voor een eerste keer. Een dag vol ervaringen, activiteiten en indrukken die nieuw zijn, van lassen tot tangodansen en naaktmodel tekenen. Ouderen bepalen mede hoe de programmering er uit ziet middels verlangen-interviews voorafgaand aan het festival.
Wat kunnen anderen bijdragen aan dit project?
“Het festival is klaar om uit te voeren in andere steden. We zoeken geïnteresseerde partners, zoals zorginstellingen en gemeentes, en sponsoren.”
DEMENSZIEN
Speelplaats voor mantelzorgers – onderzoekt nieuwe vormen van contact en verbinding bij dementie
TurnLab-project van Marjolijn Zwakman
Je bent als mantelzorger betrokken bij iemand die dementie heeft. Jullie band is veranderd. Er vallen zintuigen uit maar welke vormen van contact en verbinding zijn erbij gekomen? Een workshopreeks van 5 workshops en een publieke presentatie van onze bevindingen.
Wat kunnen anderen bijdragen aan dit project?
“We hebben nog geen goede fondsenwerver die de fondsaanvraag op maat schrijft voor verschillende fondsen, en die weet op welke plekken deze aanvraag te doen.”
Troost
Hoe vind je troost binnen de witte kale muren van een ziekenhuis?
TurnLab-project van Kim Erkens in samenwerking met Kozie & Jasper le Clercq
Hoe vind je ruimte voor datgene wat voor jou belangrijk is binnen de witte kale muren van een ziekenhuis? In samenwerking met Fillip Studios en violist Jasper le Clercq werkt zangeres Kim Erkens aan een plan voor meer ruimte voor de hele mens binnen ziekenhuizen of andere zorginstellingen. Waar ieder op zijn eigen manier bezig kan zijn met verandering of verlies in welke vorm dan ook.
Wat kunnen anderen bijdragen aan dit project?
“Wij zijn op zoek naar ziekenhuizen of andere zorginstellingen die deze waarden ook belangrijk vinden en met ons willen onderzoeken hoe we daar invulling aan kunnen geven binnen hun zorginstelling.”
Studio Ritual Art
Studio Ritual Art – gezamenlijk rituelen ontwerpen die nodig zijn
TurnLab-project van Ida van der Lee
Studio Ritual Art is een plek waar je samen met een goed gezelschap van kunstenaars, celebranten, ritueel begeleiders en ander geestverwanten rituelen kan ontwerpen die nodig zijn. Op 20 maart lanceert Ida van der Lee dit initiatief officieel.
Wat kunnen anderen bijdragen aan dit project?
“Ik heb organisaties nodig die zichzelf onder de loep willen nemen t.a.v. rituelen. Waar doen ze al iets op dat gebied. Waar niet, waar is het nodig etc. Dus vertegenwoordigers van organisaties die aan ontwerpsessies mee willen doen om te kijken waar hun rituele behoeftes eigenlijk liggen.”
Wolkenbode
Schrijf naar mensen die je nog niet kent of die er niet meer zijn
TurnLab-project van Elinor Archer
De Wolkenbode is een flexibel kaartjes-maak-en-stuur-verbindings-project-voor-vrijwel-iedereen. We maken samen een kaartje voor iemand die je (nog) niet kent: de altijd vrolijke groenteman op het hoekje, of de buurvrouw die zo aardig lacht. Wanneer heb je voor het laatst getekend en wat moet je achterop schrijven dan? De Wolkenbode kan je daarbij helpen.
Wat kunnen anderen bijdragen aan dit project?
“Voor het Wolkenbode project ben ik op zoek naar cultuurmakelaars, kunst-aanbesteders in de zorg of (speciaal-)onderwijs, huis-van-de-wijk-coördinatoren en verbinders, kortom mensen die op de juiste plaats zitten om mijn project in te zetten en die een klein gebaar op waarde kunnen inschatten.”
Graffiti-art
Graffiti-art op een reizende muur van heel normale mensen met dementie
TurnLab-project van Kajan van Walsum, Joeri Bakker & Rob van Liebergen
Spel voor mensen met issues
Speel hét gezelschapsspel voor mensen met issues
TurnLab-project van Silke Hoppe
Dit spel maakt moeilijk bespreekbare dingen op een speelse en luchtige manier bespreekbaar. Het spel nodigt uit om uit het alledaagse leven en de alledaagse omgang met elkaar te stappen en elkaar anders te leren kennen. Het versterkt de verbinding tussen mensen.
Het is niet alleen voor mensen met dementie. Het is voor iedereen toegankelijk. “Bij de ontwikkeling van mijn spel heb ik mensen met dementie en andere doelgroepen nauw betrokken om ervoor te zorgen dat het voor iedereen die het wil spelen van toegevoegde waarde is. Mijn ervaring met mijn eigen beperking, mijn achtergrond in disability studies en mijn antropologisch onderzoek naar mensen met een chronische ziekte en dementie op jonge leeftijd, hebben mij hierbij ook geholpen.“
Wat kunnen anderen bijdragen aan dit project?
“Ik heb mensen nodig die me kunnen helpen om het spel echt te maken en op de markt of naar een organisatie te brengen; geïnteresseerde organisaties; ondersteuning bij de volgende stappen (testfase spel afronden, definitief ontwerpen, aan geïnteresseerden presenteren).”
Schoonheid
Over de schoonheid van dementie
TurnLab-project van Margreet Sweerts
Hoe creëren we een ruimte waarin het onderscheid tussen dementerenden en nog niet dementerenden wegvalt, waarin we aan en met elkaar iets beleven, van elkaar leren?
Hoe ontwerpen we een gezamenlijke ervaring van schoonheid waarin iedereen, dementerenden en nog niet dementerenden, wordt uitgenodigd beelden los te laten en te handelen in het NU?
Hoe oefenen we ont-leren, ont-dekken, ont-moeten, omwegen maken, MET ELKAAR?
Een ruimte waar tijd aandacht wordt.
De ontmoeting een wezenlijk wederzijds avontuur. Vanuit mijn vak als theatermaker en ontwerper ga ik daarnaar in Het Huis van de Tijd op zoek, al uitproberend met een gemengd gezelschap van dementerenden, buddies, hulpverleners en buurtbewoners.
“The Human soul doesn’t want to be advised or fixed or saved. It simply want to be witnessed.” (Parker Palmer)
Turn Lab Stil de Tijd toont kracht van ouder worden
Wie op donderdagmiddag 6 februari de met donkerblauw fluweel beklede trappen van het statige Van Limmikhof op de Nieuwe Keizersgracht in Amsterdam betreedt, wordt verwelkomd door opgetogen geroezemoes. Dat gefluister verandert in enthousiast gepraat en gelach wanneer de deur op de bovenste verdieping opengaat en de TurnZolder zich openbaart. Onder een hoog balkenplafond hebben zich tientallen mensen verzameld, die gauw bekenden gedagzeggen en hun gesprekken afronden voordat ze op zoek gaan naar een plekje voor het grote scherm.
Daar presenteren die middag acht deelnemers aan het TurnLab Stil de Tijd de resultaten van het traject waaraan zij de afgelopen tien maanden deelnamen. Allemaal werkten zij met passie aan hun eigen project, dat steeds was ontstaan vanuit de behoefte de beeldvorming rondom ouder worden en het verstrijken van de tijd te doen kantelen. Onder begeleiding van The Turn Club en het Huis van de Tijd, die samen dit programma vormgaven, probeerden zij in een klein jaar hun ambitieuze ideeën om te vormen tot een concreet plan, en dat eventueel zelfs al tot uitvoer te brengen.
Op zoek naar een turn
Hun streven naar een denkomslag past perfect binnen het bredere programma van The Turn Club, legt oprichter Merlijn Twaalfhoven ter introductie uit. ‘Bij ons komen praktische idealisten samen die met hun kunstenaars-mindset een brug slaan tussen het hier en nu en de perfecte wereld die ze voor zich zien. Ook de mensen die hier vandaag hun verhalen presenteren, hebben die stap gezet: de afgelopen tien maanden bouwden zij aan een turn waarmee ze de wereld voor ouderen en hun naasten een stukje mooier proberen te maken.’
Dat doel is zeker niet te hoog gegrepen, blijkt als de verschillende deelnemers het proces beschrijven dat zij hebben doorgemaakt. Zo zette pedagoog en theatermaker Tamara Roos in samenwerking met Circus Engelbrengt het festival Laat Bloeien op, waar zij de wensen van ouderen lieten uitkomen. Zij gingen daartoe eerst langs bij zorginstellingen om de wensen van deze doelgroep te inventariseren. Zo ontstond een scala aan activiteiten: van uitbundig tot intiem, van technisch tot fysiek. De bezoekers van het festival konden zich in een andere wereld wanen via een VR-bril, rustten uit op een massagebed of genoten van hun lievelingsmuziek in een speciaal voor hen aangelegde kunsttuin. Dit alles onder het motto: het is nooit te laat voor een eerste keer.
De mens in dementie
Het is een goed voorbeeld van de projecten die op deze middag samenkomen, en die allemaal het gevecht aangaan met de gedachte dat ouder worden het leven minder waardevol maakt. Zo kunnen grote graffitiborden met teksten als ‘Zoek de mens in dementie’ op luid applaus van het publiek rekenen. Stil worden de aanwezigen van de muzikale uitvoering van violist Jasper le Clercq en zangeres Kim Erkens, die samen een gevoelig lied ten gehore brengen. Zij introduceren daarmee hun wens in elk ziekenhuis een plek te laten ontstaan waar ieder mens op zijn eigen manier de verandering of het verlies kan verwerken dat een ziekte onvermijdelijk met zich meebrengt.
De aanwezigen van deze middag hoeven niet alleen te luisteren: ze worden ook aan het werk gezet. Na de introductie van haar project DeMensZien, dat ze zelf omschrijft als ‘een speelplaats voor mantelzorgers’, nodigt initiatiefnemer Marjolijn Zwakman iedereen uit zich te verplaatsen naar het grote vierkanten kleed aan de rand van de TurnZolder. Stapsgewijs laat zij hen hun eigen manteldans componeren, die hun beeld van een mantelzorger in vloeiende bewegingen vangt. Het voelt ontspannend, mild en liefdevol, laat het publiek op Marjolijns verzoek weten.
En zo kent de middag meer bijzondere momenten: wanneer deelnemer Margreet Sweerts spreekt over de schoonheid van dementie, raken velen geroerd. De vraag waarom we ons aan het begin van ons leven wel mogen ontwikkelen, maar ons aan het einde niet mogen afwikkelen, zorgt voor bevestigende knikken.
Een intensief traject
Het is een intensief traject geweest, concludeert trajectbegeleider Anne Gehring, die tevens de middag presenteert. ‘De afgelopen tien maanden hebben de deelnemers hard gewerkt om hun ideeën verder vorm te geven. Daar hoorde ook veel reflectie bij, alleen en met de andere projectbedenkers. Na vandaag begint het avontuur echt: nu krijgen de ideeën een vorm waarmee de makers de boer op kunnen en eventuele partners warm kunnen maken met hun creativiteit en daadkracht.’
Die daadkracht hebben ze mede te danken aan de begeleiding vanuit het TurnLab, laten de deelnemers weten. ‘Dankzij dit traject heb ik stappen ondernomen die ik zonder de steun van deze groep niet zou hebben gezet,’ vertelt Elinor Archer, die tijdens deze expeditie haar Wolkenbode-project ontplooide. ‘De reflectieve opdrachten hebben mij geholpen mijn plan verder vorm te geven.’
De projecten zijn stuk voor stuk prachtige gevechten tegen de verkleutering van ouderen, sluit psychiater Leny van Dalen van het Huis van de Tijd af. ‘Met deze initiatieven maken we hen niet tot kinderen en leiden we hen niet af van wie ze zijn, maar leiden we hen juist terug naar wie ze zijn. De kwalen die samengaan met ouder worden zijn soms vreselijk, maar door ermee te leren leven, worden we krachtig.’
VERSLAG TurnMiddag 29 mei 2019
door Floor Schrijvers
Turn Lab Stil de Tijd
Een eerste verkenning
Wat kunnen we leren van mensen met dementie? En hoe kunnen we anders omgaan met tijd? In het Turn Lab ‘Stil de tijd’ onderzoeken 10 makers wat ouderdom, dementie en tijd voor ons betekenen. En werken aan innovatieve projecten om onze manier van denken uit te dagen. Dit doen ze 10 maanden lang, onder begeleiding van ervaren matchmakers.
Groot dromen
Hoe begin je, met zulke grote onderwerpen? Door in de eerste fase alles wat je weet en kent los te laten en te dromen. Groot te dromen, voor je wordt ingehaald door twijfels en praktische bezwaren. Deze eerste fase is achter de rug en vandaag delen de deelnemers hun dromen met een publiek. Dat niet alleen luistert, maar ook meedenkt, en aanhaakt bij hun favoriet.
De locatie: een zijkamer in de 17e-eeuwse Diaconie aan de Nieuwe Herengracht. Niet toevallig, want het idee voor het Turn Lab is geboren in gesprekken tussen The Turn Club en de Diaconie. Twee idealistische clubs, die nieuwe ideeën willen stimuleren. En zo komt het dat we hier vandaag onder een houten plafond zitten, met eeuwenoude schilderijen om ons heen. Het begrip tijd begint hier vanzelf te vervagen.
Hef de afstand op
Dit effect wordt versterkt door de eerste presentatie. Delia van Tilburg demonstreert een klankschaalconcert dat ze regelmatig voor mensen met dementie geeft. Ze slaat op metalen kommen en laat een windorgel rinkelen. Iedereen sluit zijn ogen. De tijd vertraagt. Af en toe worden we opgeschrikt door een krakende trap of een dichtslaande deur. ‘Het voelt alsof we hier in een bubbel zitten’ zegt een van de aanwezigen.
In deze bubbel luisteren we naar de dromen. Zeven ideeën om onze beleving van tijd, ouderdom en dementie uit te dagen. Om vooroordelen over aan de kaak te stellen en schaamte bespreekbaar te maken. De belangrijkste gemene deler? De wens de afstand op te heffen tussen de ander en onszelf.
Wijsheid en taboes
Zoals in het project van Tamara. Zij vraagt iedereen in het publiek naar buiten te komen en op volgorde van leeftijd te gaan staan. Voor haar vormt zich een lange rij, met rechts van haar de jongste, links de oudste. ‘Mijn droom’, zegt Tamara ‘is dat iedereen dit niet als een schaal van ouderdom, maar van wijsheid ziet. Dat iedereen er reikhalzend naar uitkijkt om de hoogste leeftijd te bereiken.’
Ook Silke wil de afstand verkleinen tot ‘de ander’. Zij doet onderzoek naar dementie aan de Universiteit van Amsterdam en ontdekte dat er bij familie en kennissen van mensen met dementie veel onbesproken gedachten leven. Dit riep bij haar de vraag op: hoe maken we taboes en lastige gedachten meer bespreekbaar, zodat we minder alleen zijn? Ze wil een spel maken met grote vragen. Dat de diepte in gaat, maar ook luchtig blijft.
De eerste achterban
De volgende stap in het Turn Lab: dromen toetsen aan de werkelijkheid en uitwerken tot plannen. Hier kunnen de aanwezigen mee helpen. Zij schrijven na elke presentatie ideeën op: wat sprak ze het meest aan? Kennen ze professionals waarmee de makers kunnen samenwerken? Wat zouden ze anders doen? Na afloop verzamelen zich rond de makers groepjes fans. De eerste achterban staat klaar.
Sluit je aan!
We werken aan een vervolg. Ben je ervaren met het verbinden van kunst en zorg of ben je op andere wijze aan het werk om nieuwe creatieve en artistieke vormen van samenwerking tussen zorgprofessionals, ervaringsdeskundigen en kunstenaars te ontwikkelen, neem contact op via info@turnclub.org
Wil je de projecten van de TurnLabdeelnemers blijven volgen?
Meld je aan voor The TurnWeekly!
De deelnemers
Tamara Roos
Ik ben pedagoog en theatermaker. In mijn projecten staan spel, verbeelding en ontwikkeling centraal. Ik zoek naar nieuwe ontmoetingen en nieuwe kansen voor mensen en organisaties, vaak via onverwachte samenstellingen en interventies. Voorbeelden hiervan zijn Kinderen Aan Zee (www.kinderenaanzee.nl), Zalige Kerstvlucht en Dode Vaderdag, zie ook www.tamararoos.nl
Kajan van Walsum
Ik begeleid en ondersteun mensen met dementie met veel aandacht en medeleven. Ik kijk naar de mogelijkheden en ik blijf mensen met dementie als volwaardig zien. Daarnaast werk ik ook mee aan andere projecten binnen de Social Trials, mijn missie is om jongeren in de zorg meer enthousiast te maken om te werken met mensen met dementie. Ook ben ik vrijwilliger bij het Huis van de Tijd.
Ida van der Lee
Ik ontwerp rituelen. Om wat er niet mag zijn, wat taboe is, of pijnlijk, lichter te maken. Zo begeleid ik groepen – oud en jong – bij het herdenken, verwerken of vieren van emotionele gebeurtenissen en processen.
Marjolijn Zwakman
Als multidisciplinair kunstenaar onderzoek ik via performances, rituelen, workshops en tekeningen wat er aan menselijkheid en kwaliteit te winnen is.
Kim Erkens
Ik ben zangeres en songwriter. Samen met Stichting Nieuwe Helden en Alzheimer Nederland ontwikkelde ik het kunstproject Vergeet-mij-liedje. Hierbij maakten we meer dan vijftig muzikale videoportretten van mensen met dementie. Deze videoportretten zijn online gepubliceerd en geëxposeerd op festivals, in cultuurhuizen en op station Utrecht Centraal.
Silke Hoppe
Ik kom oorspronkelijk uit Duitsland. Op mijn 19e kwam ik naar Nederland en ben sindsdien hier blijven hangen. Ik heb antropologie gestudeerd en werk momenteel aan een PhD over dementie op jonge leeftijd. In de antropologie komen mijn passies ‚schrijven‘ en ‚mensen‘ samen. Ik leer veel van de mensen die ik interview en schijn in mijn teksten graag licht op aspecten die in onze samenleving onderbelicht zijn.
Margreet Sweerts
Ik ontwerp nieuwe scenario’s/speelse rituelen voor (toekomstig) samen zijn en samen werken, waarin de vragen over de (toekomstige) menselijke waardes en waardigheid al DOENDE naar boven komen en uitgeWERKt worden.
Elinor Archer
Ik ben een praktische creatieveling. Naast mijn communicatie werkzaamheden (veel schrijfwerk) heb ik altijd geproduceerd: grote en kleine, korte en langere producties, in de festivalwereld, bij culturele instituten en uitgeverijen. Ik kan verbind en enthousiasmeer graag mensen.
Kun jij wat betekenen als organisatie of matchmaker voor de deelnemers van het TurnLab?
Trajectbegeleider
Anne Gehring
Ik ben allang niet meer alleen acteur. Naast het maken van theatervoorstellingen mag ik mensen op allerlei plekken begeleiden te dromen én die dromen uit te voeren. Van administratief personeel, tot jongeren, tot kunstenaars. Een droom die uitkomt.
Drager van het Vraagstuk
Leny van Dalen
Ik ben psychiater en werk het allerliefst voor mensen met dementie en hun families. Momenteel doe ik dat in het Huis van de Tijd aan de Nieuwe Herengracht. Ik houd o.a. van taal en (voor)lezen, proza en poëzie, van wandelen in de bergen en van heel veel soorten muziek. Maar het grootste gevoel van vrijheid en geluk krijg ik van fietsen langs de Amstel.
Matchmaker
Anarchien van Heemstra
Ik koppel met veel liefde en enthousiasme deelnemers van het TurnLab Stil de Tijd en hun projecten aan de juiste personen en organisaties.
contact: anarchien@turnclub.org
Matchmaker
Sandra Schouten
Ik ben kunstenaar en procesproever. Al langere tijd werk ik met mensen met dementie. Sinds kort ook elke week met bewoners in een verpleeghuis die om verschillende redenen niet zo makkelijk contact kunnen maken of kunnen aanhaken bij groepsactiviteiten. Met hen heb ik zintuiglijke ontmoetingen waarin voedsel, geur, diep luisteren en huidcontact een belangrijke rol spelen.
Daarnaast werk ik ook op andere plekken in de zorg, in organisaties, op manifestaties en in het onderwijs, om mensen anders te laten kijken, in beweging te brengen en onderlinge verbindingen tot stand te brengen. En nu dus ook als matchmaker bij het Lab Stil de Tijd van The Turn Club.
contact: info@hethuisvanproeven.nl
“We bieden een praktische methode waarin elke deelnemer werkt aan een eigen Turn. Wat begint als een persoonlijke droom, een pril idee of een taai dilemma, vertalen we samen naar tastbare vormen.”
“Het beeld dat mensen hebben over dementie willen we heel graag veranderen.”
